دل کندن از دلار با ۳ راهکار

بیش از ۷۰ سال است که سلطه‌ی دلار بر تجارت جهانی، منافع سیاسی و اقتصادی خاصی را برای امریکا به ارمغان آورده است. امریکا در شرایطی که با برخی کشور‌ها تضاد منافع پیدا می‌کند، از وابستگی سایر کشور‌ها به دلار سوء استفاده کرده و با وضع تحریم‌های مالی علیه این کشور‌ها بدون این‌که جنگ نظامی به راه بیندازد و هزینه‌ی زیادی انجام دهد، هزینه‌ی قابل توجهی را به کشور‌های تحریم‌شونده اعمال می‌کند؛ این اقدام در ادبیات اقتصادی جدید به «اسلحه‌سازی از امور مالی» معروف شده است. به همین خاطر سال‌هاست رهبر معظم انقلاب بر قطع وابستگی اقتصاد ایران به دلار تاکید می‌کنند و اصرار دارند که آقایی دلار در معاملات جهانی باید در هم شکسته شود. امروز که با خروج امریکا از برجام، نرخ دلار در ایران تقریباً ۳ برابر افزایش یافت و قیمت انواع کالا‌ها و خدمات نیز از کانال افزایش نرخ ارز رشد داشت، اهمیت قطع وابستگی به دلار بیش از پیش بر همگان آشکار شد. اگر چه اتفاقی مشابه این، پیش‌تر برای کشوری مثل روسیه نیز رخ داده بود و هم‌اکنون نیز هم‌زمان با ایران، ترکیه نیز با همین مشکل دست‌و‌پنجه نرم می‌کند، اما این برای ملت بزرگ ایران بسیار ننگ است که حتی پیش از آغاز رسمی تحریم‌های امریکایی، تنها با اخمِ یک رئیس‌جمهور دیوانه‌ی امریکایی که حتی در میان ملت خود نیز محبوبیت چندانی ندارد، انتظارات در بازار‌های ایران به گونه‌ای تغییر کند که بازار ارز را با تلاطم مواجه سازد. اما چه باید کرد و راه‌کار عملیاتی قطع وابستگی اقتصاد ایران به دلار چیست؟! واقعیت این است که قطع کامل وابستگی اقتصاد ایران در کوتاه‌مدت ممکن نیست؛ چرا که بسیاری از کشور‌ها بیشتر مناسبات تجاری خود را با دلار سامان می‌دهند و قطع کامل وابستگی اقتصاد ایران به دلار در کوتاه‌مدت به معنای انزوای اقتصادی ایران خواهد بود و انزوای اقتصادی به دلایل متعدد، برای اقتصاد ایران مطلوب نیست و رشد اقتصادی ما را با اخلال مواجه می‌سازد. در بلندمدت و به شرط این‌که عمده‌ی کشور‌ها به آسیب‌های مبادله با دلار پی ببرند و مثلاً به یک ارز جهانی با پشتوانه‌ی طلا روی بیاورند، می‌توان از قطع کامل وابستگی به دلار سخن گفت. در کوتاه‌مدت، اما می‌توان به کمک تجارت با کشور‌هایی که آن‌ها نیز به دنبال کاهش وابستگی اقتصادشان به دلار هستند، این وابستگی را به میزان قابل توجهی کاهش داد و از این طریق آسیب‌پذیری ناشی از سلطه‌ی امریکایی را به حداقل رساند. برای این منظور با بررسی اقدامات عملیاتی روسیه می‌توان به رهیافت‌هایی برای اقتصاد ایران دست یافت. کمی پس از آغاز مناقشات روسیه و غرب بر سرِ موضوع اوکراین و پس از آن جدایی کریمه در ماه‌های نخست سال ۲۰۱۴ میلادی، غرب تحریم‌هایی را علیه کشور روسیه اعمال کرد و در عرض مدت زمان کوتاهی نرخ دلار نسبت به روبل در روسیه دو برابر شد. روسیه برای مقابله با تحریم‌های مالی و بانکی امریکا اقدامات جامعی انجام داد که سه مورد آن به طور مستقیم به منظور کاهش وابستگی به دلار انجام شد. این اقدامات عبارتند از:
۱- توسعه‌ی پیمان‌های پولی دوجانبه: در پاسخ به تهدیدات بانکی امریکا، معاون نخست وزیر روسیه، آقای ایگور شووالف یک نشست ویژه تشکیل داد که در آن بر «دلار زدایی» در تجارت خارجی روسیه تاکید شد. در این نشست، مقامات دولتی اعلام کردند که بانک‌های روسی برای انجام تراکنش‌های با مبلغ زیاد به روبل آماده‌اند و نیازی به دلار امریکا ندارند. با گذشت یک‌سال از راه‌اندازی این سیستم تسویه‌ی بین کشوری، حجم تجارت بین دو کشور چین و روسیه با ارز محلی، بیش از ۷۰۰ درصد رشد داشت.
۲- کاهش سهم دلار و یورو در تجارت انرژی: روسیه بدین منظور در سال ۲۰۱۴، بزرگترین قرارداد تجاری انرژی دنیا را با مبلغ معادل ۴۰۰ میلیارد دلار (۲۵۰۰۰ میلیارد یوآن یا ۱۴۰۰۰ میلیارد روبل) انجام داد تا بدین طریق تقاضا برای دلار را کاهش داده و از آقایی آن بکاهد. همچنین روسیه از اروپا اعلام کرد در صورتی به آن‌ها انرژی صادر خواهد کرد که هزینه‌ی آن را به روبل بپردازند. این بدان معناست که اروپا برای واردات انرژی از روسیه، باید ابتدا به آن کشور صادرات کرده باشد.
۳- روش ذخایر دلاری و تبدیل آن‌ها به طلا: آمار‌های منتشره از سوی وزارت خزانه‌داری امریکا نشان می‌دهد که روسیه در سال ۲۰۱۴، حدود یک سوم ذخایر دلاری خود را فروخته و آن‌ها را با طلا جایگزین کرده است. در سال ۲۰۱۴ طلا ۱۰.۶ درصد از کل ذخایر روسیه را تشکیل می‌دهد. این در حالی است که در سال ۲۰۱۳ این رقم کمتر از ۸.۴ درصد بود. یکی از دلایل این اقدام روسیه، تنوع‌بخشی به دارایی‌ها بود؛ خصوصاً در شرایطی که منابع دلاری این کشور با خطر تحریم شدن روبرو هستند. روسیه به کمک این سه اقدام، توانست وابستگی خود به دلار را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. تا جایی که روند رشد ارزش دلار در این کشور متوقف شد و ارزش پول ملی این کشور در مقابل دلار حفظ شد. روسیه اکنون نیز هر روزه پیمان‌های پولی دو‌جانبه‌ی خود را افزایش می‌دهد، به کاهش سهم دلار و یورور در تجارت انرژی توجه ویژه دارد و در ذخایر ملی بیش از دلار به طلا توجه دارد. مجموعه‌ی این سیاست‌ها می‌توانند رهیافت‌هایی برای کاهش وابستگی به دلار در اقتصاد ایران باشند؛ رهیافت‌هایی که تجربه نشان داده، ممکن و موفقیت‌آمیز هستند.